Sveti mučenici Sergije i Vakho - Srđevdan

 

 Poreklo, nasleđe, ljudi

Iz istorije 

Sergije (lat. Sergius) i Vakh (lat. Bacchus) bili su oficiri pograničnih trupa rimske vojske u Siriji (provinciji Augusta Eufratska, Augusta Euphratensis), na granici prema državi Sasanida u Persiji. Njihov život pada u vreme reorganizacije Rimskog carstva od strane cara Dioklecijana (vladao od 286. do 305. godine), kao i velikih progona hrišćana na prelazu 3. u 4. vek. Sergije i Vakh su bili hrišćani, čija je vera otkrivena prilikom polaganja žrtve u hramu boga Jupitera, što su oni bili obavezni da čine kao vojnici. Prema sačuvanim legendama njih dvojica su bili oficiri u vojsci cara Galerija Maksimijana (Gaius Galerius Valerius Maximianus, 305-311), jednog od četiri savladara-tetrarha Rimskog Carstva, a možda su ulazili i u sastav careve garde. Saznavši da su oni hrišćani car je naredio da se liše vojničkih insignija, preobuku u ženske haljine i vode kroz grad (moguće da je u pitanju grad Arabis-Arabissus u Kapadokiji, Mala Azija), što je bio uobičajen način osramoćivanja vojnika. Nakon toga su upućeni namesniku Antiohije, koji je naredio da budu mučeni i ubijeni: Vakh je u gradu Barbalisu (Barbalissus) šiban do smrti, dok su Sergiju ukucane ekserima drvene daske na stopala i tako je morao da hoda do iznemoglosti. Na kraju mu je odrubljena glava u gradu Resafu (Rosaf, Rasafa) u Siriji, 305. godine.
Resaf (na arapskom Ar-Rasafeh) je ležao na raskršću puteva za Palmiru na jugu, Dura-Europos jugoistočno i Alepo na zapadu (oko 25 kilometara južno od srednjeg Eufrata), pa je prosperirao od trgovine i prolaska karavana. Resaf je nastao negde u 9. veku pre nove ere, kao vojni kamp Asiraca. U rimsko i vizantijsko doba to je bilo snažno utvrđeno uporište prema granici sa Persijancima. Česta čuda koja su se dešavala u Resafu oko grobnice Sv. Sergija i Vakha (i Sv. Justine, hrišćanske mučenice koja je verovatno bila sahranjena na istom mestu) načinila su od tog grada jedno od najvažnijih hodočašća ranog hrišćanstva. Na Prvom Vaseljenskom saboru u Nikeji 325. godine učestvovao je i episkop Eutihijus (Eutichius), čije se ime pominje kao episkopa Sv. Sergija u Maluli, što je dokaz veoma ranog uspostavljanja kulta ovog svetitelja. Arheologija je potvrdila da je do 425. godine Resaf već bio centar kulta Sv. Sergija, koji je bio veoma raširen i poštovan na Istoku sve do arapskih osvajanja u 7. i 8. veku. Arapsko hrišćansko pleme Taglib (Taghlib) imalo je Sv. Sergija i Vakha na svojoj zastavi, dok je grupa nomadskih plemena Banu Gasan (Banu Ghassan) poštovala Sv. Sergija, odnosno Sarkisa na arapskom, kao svog zaštitnika. Jedan od najvećih poštovalaca Sv. Sergija bio je sasanidski kralj Persije Hozroe II (590-628), koji je verovao da mu je Sv. Sergije nekoliko puta pomogao.
Od 4. veka i uspostavljanja administrativnog ustrojstva hrišćanske crkve Resaf i kult Sv. Sergija i Vakha imaju veliki značaj u poznom Rimskom Carstvu, odnosno ranoj Vizantiji. Episkop Aleksandar Hijerapoljski izgradio je 431. veličanstvenu crkvu u Resafu, a 434. godine grad je pretvoren u episkopsko sedište, kada mu je ubrzo i promenjeno ime u Sergiopolis. Nova, grandiozna crkva u Sergiopolisu završena je 559. godine, za vreme cara Justinijana (527-565), koji važi za jednog od velikih pokrovitelja ovog kulta (sagradio je i crkve u Istanbulu i Akri posvećene Sv. Sergiju i Vakhu). Sv. Sergije i Vakho postaju i jedni od zaštitnika vizantijske vojske, a sam Resaf i crkva sa grobnicom jedno od najvećih hodočasničkih mesta čitavog Istoka. Početkom 7. veka dolazi do izbijanja novog rata sa Persijancima, u kojem će stradati i crkva u Resafu 616. godine, da bi nakon sloma vizantijske vlasti pod naletima Arapa u 8. veku pored crkve bile sagrađene dve palate kalifa Hišama (724-743). Danas je veoma malo ostalo od stare crkve, koju lokalno stanovništvo zove Mar Sarkis. Pod pritiskom islama hrišćanstvo uzmiče na zapad, a time i slavljenje kulta Sv. Sergija i Vakha.

Kult Sv. Sergija i Vakha kod Južnih Slovena

Poštovanje kulta Sv. Sergija i Vakha je preko Dardanije (centralnog Balkana) i morem dospelo u južno jadransko primorje. Broj otkrivenih crkava posvećenih ovim svetiteljima govori o značaju tog kulta u srednjem veku. R. M. Grujić u svom radu Sv. Sava i mošti Sv. Srđa i Vakha (Glasnik Skopskog naučnog društva, knj. 15-16, Skoplje 1936) govori o polaganju moštiju Sv. Sergija i Vakha u manastir Mileševu, kada su u Mileševu prenesene i mošti Svetog Save iz Trnova u Bugarskoj gde je umro. Grujić u tom radu pretpostavlja da je Sveti Sava njihove mošti doneo sa pokloničkog putovanja iz Sirije ili Antiohije, ali je moguće da su tu odranije postojale. Činjenica je da u Mileševi postoje freske Sv. Sergija i Sv. Vakha iz najranijeg perioda mileševskog freskopisa. Takođe su sačuvane od zaborava i reči pesme u službi prenosa Savinih moštiju iz Trnova u Mileševu, u kojima se pominju i mošti Sv. Sergija i Vakha.

Prostor južnog Jadrana (od Dubrovnika do Skadra na jugu) na osnovu svih pokazatelja ključan je za proučavanje kulta ovih svetitelja, jer je tu koncentrisan najveći broj crkava, ali i stanovništva koje slavi Srđevdan kao krsnu slavu. Dubrovnik je sve do 972. godine u Sv. Segiju i Vakhu imao svoje svetitelje-zaštitnike grada. Iseljavanje sa tih prostora vekovima je u nove predele nosilo i slavu Srđevdan, pa se može primetiti da na prostorima slabo naseljenih iz Primorja ili Crne Gore skoro da nema slavljenja Srđevdana. To je slučaj sa 23 sela Vranjske Pčinje ili 27 sela Mlave (požarevački kraj) (na osnovu pete knjige Srpskog etnografskog zbornika iz 1903). Zbog toga se može odrediti nekoliko manjih regija koje predstavljaju prostore (u prošlosti ili danas) sa prisustvom stanovništva koje slavi Srđevdan: Crna Gora sa Primorjem, severna Albanija, južna Dalmacija, Lika, Bosanska krajina, delovi zapadne Srbije

O slavi 

Sudeći prema broju crkava Sv. Sergija i Vakha u primorju i zaleđu južnog Jadrana, Srđevdan je u srednjem veku bio rasprostranjen praznik, sa verovatno znatnim učešćem stanovništva u obeležavanju te krsne slave. Nakon cvetanja ovog kulta u Siriji od 4. do 7. veka, prostor zapadnog Balkana predstavljao je region sa snažnim uporištem kulta Sv. Sergija i Vakha tokom većeg dela srednjeg veka.
Poštovanje kulta Sv. Sergija i Vakha ostalo je i dalje zastupljeno u svojoj postojbini, među hrišćanima Sirije i Libana. Stari je običaj da se na taj dan za ukrašavanje koriste palmine grančice. Na drugim prostorima Bliskog istoka, usled vekovne dominacije islama, njihov kult je zamro kako je nestajalo hrišćanskog stanovništva, pa je većina nekadašnjih crkava pretvorena u džamije. Prevlast druge religije nije izbrisala prastare narodne običaje, pa Sv. Sergija pustinjski nomadi i danas smatraju svojim zaštitnikom.

Usled ubrzanih i čestih migracija stanovništva u 19. i 20. veku današnje stanovništvo sa Srđevdanom kao svojom krsnom slavom razbacano je širom prostora Balkana, i u većini slučajeva to su pojedinačne porodice, koje su se tokom vremena odvojile od svojih rodova. Retki su primeri da na manjem geografskom prostoru bude veći broj porodica koje slave Srđevdan. Dosadašnja istraživanja pokazala su kao izuzetak selo Gorobilje kod Požege u Srbiji, koje još od 18. veka ima više porodica sa tom krsnom slavom.

Danas je Srđevdan jedna od manjih slava na prostorima Srbije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine, delova Hrvatske. Slava se obeležava 20. oktobra, odnosno 7. po julijanskom kalendaru, sa obaveznim paljenjem slavske sveće i spravljanjem slavskog kolača. Kolač se nosi rano izjutra u crkvu, gde sveštenik sa domaćinom nakon obreda lomi kolač. Srđevdan pripada slavama za koje se priprema mrsna hrana, izuzev ako sreda ili petak nisu dani slave. Svaka kuća koja slavi Srđevdan morala bi da ima ikonu Sv. Sergija i Vakha. Na ikonama se Sv. Sergije i Vakho predstavljaju ili u običnim tadašnjim odorama sa krstom i mitrom, znakom mučeništva, ili, što je ređi slučaj, u vojničkoj opremi sa palminim grančicama u rukama. Ostali slavski običaji razlikuju se od jednog do drugog geografskog prostora, kao i kod ostalih slava.
Zemljoradnici (ratari) naročito paze da na Srđevdan ne izlaze sa volovima u polja, jer na taj dan ne valja orati. Veruje se da na taj dan i divlje zveri bivaju pitome i krotke.

   

tekst u celosti preuzet sa Srdjevdan. org